Enbeita Kepa
1878-1942
Nor zan
«Ikasi daigun erdera, prantzez,
naiz ingelesan elia;
ikaste ori ontzat daukagu,
baiña lenengo geuria.
Izkuntza danak gurgarri dira,
autortu nai dot egia;
geuretzat, baiña, gurgarriena
euskera maitagarria» [1].
Esan ta egin, ondo ikasi eban euskera Enbeita Kepak. Eta Euskalerri guztitik ibilli zan, euskera ederrez jantziriko bertsoakaz, euskaldunen gogo-biotzak bizkortzen eta adoretzen.
Izan bere, Bizkaian izan doguzan bertsolarietarik onena izan genduan. Etxaun, Zuberoan; Alkain, Lapurdin; Xenpelar, Gipuzkoan; eta Enbeita, Bizkaian.
Bertsolari ona be ona izan zan gure «Urretxindorra». Baiña bertsolaria bakarrik ez; idazlea bere izan zan, eta orrexegaitik jarri dogu euskal-idazleen artean.
Muxikan jaio zan, Usparitxa baserrian. Eta antxe igaro eban bere bizitza guztia baserri lanetan eta otzaragiñan (otzaragillea izan zan-eta).
Ogetalau urteko zala ezkondu zan eta zazpi seme alaba izan ebazan.
«Biotz andi baten jabe genduan, eta bizitzako une oroz biotz orreri astiñaldi ederrak emonik, txinpart urtika bizi izan zan: suterrautsa, biztu ezkero, millaka txiñarretan lertzen. Orrelaxe aren biotza be. Eta txinar orreik olerkiak doguz, bertsoak doguz. Eta, oraindik be, aren biotzak bizi-bizi dardar dagi itxi euskuzan olerki orrein bitartez; bere garaian, millaka ta millaka biotz, zauskada sakonez ta esan nai eztiz, arroturik itxi ebazan lez, gaurkoonak be, eurok irakurri ta auznartuz, adierazpen kementsuz ta gozotasun jarioz samur atsegintzen dauskuz...» [2].
Idazlanak
Irureun ta berrogeitamar bertso-lan inguru itxi dauskuz Enbeitak. Batzuk aldizkarietan argitaratu ziran.
Beste batzuk liburu baten:
«Enbeita oleskaria». Zarautz, 1965. Aita Onaindiak batutako bertso-txorta.
Bertsolari legez punterengoa izan zan. Baiña bertsolaritzan eldu zan maillaraiño etzan eldu olerkaritzan. Ezta urrik emon bere!
«Izan bere, bertsolariak ba du alako zer bat, eskolatuen artean izaten ez danik. Ez ezin izan leitekealako, izan oi ez dalako baizik. Eta bildur izatekoa da, bertsolari jatorrak eskolatzen astean, olako zer ori galtzea. Arriskua dago.
»Zer da, ordea, zer ori? Bertsolarien zer berezi ori? Ez da errez esaten. Gatza? Bizitasuna? Azkartasuna? Zorroztasuna? Nik al dakit? Jatortasuna, bertsolaritasuna. Dana dala, letradun poetak, gutxitan, oso gutxitan izan oi duten zerbait. Eta bertsolari bati ori kendu ezkero, poeta bat geiago izan dezakegu, baiñan baita bertsolari bat gutxiago ere» [3]. Bertsolarien zer berezi ori ba eban Enbeitak, baiña olerkarien beste zer berezia ez. Alan eta guzti bere, ba ditu, noizpeinka, alako olerki eder batzuk.
Euskera aldetik, erri-erriko euskera erreza ta jatorra darabil, bere aldiko garbikeri batzukaz «apainduta». Aldian aldiko.
[1] «Enbeita oleskaria», 90-garren orrialdean.
[2] «Enbeita oleskaria», itzaurrean.
[3] Lekuona Manuel, «Basarriren bertso sorta» liburuaren itzaurrean.