Zamarripa Paulo
1877-1950
Nor zan
«Zamarripa zelango idazlea da?». Auxe itandu neutsan, beín baten, abade bateri. Eta ara zer erantzun eustan: «Zamarripa? ... "Firi-Firi", "Kili-Kili"..., txibizkeriak, "gauzatxuak", dira Zamarriparen idazlanik geienak: txirrimirriak».
Ordurik ona, Zamarripa erdi-baztartuta euki dot. Baiña, orain, bere idazlanak irakurri ta aztertu ondoren, ez dot uste ainbeste destaiña artu bearrekoa danik. Txibizkeriak txibizkeri, idazlan ederrak bere egin ebazan.
Laredon jaio zan Zamarripa Paulo; baiña Sondikan bizi izan zan umetxotatik asita, bere gurasoak sondikarrak ziran-ta.
Mutikoa zala, abade joan zan Bitoriara. Eta abade eginda gero. Bermion, Gatikan eta Sondikan emon ebazan bere bizitzako urterik geienak. Euskalzale gartsua ta idazle ugaria izan genduan.
Asko lagundu eutson Azkueri bere, bai «Euskalzale» aldizkarirako lanak egiten, bai Iztegi andia atonduten. «Txitxuk eztaki Azkuen iztegi ederrean dagozan Txorierriko berbarik geienak, edo erdiak inguru beintzat neuk emonak direanik» [1].
Maite-maite izan eban Txorierriren altzoan, Sondikan, il zan.
Idazlanak
«Lana egin daigun txiri-txiri,
ta agertu daigun firi-firi».
Langille nekegabea izan zan-eta, txiri-txiri, lan asko egin eban Zamarripak. Ona emen, onenetariko batzuk:
«Gora begira». Olerki txorta bat.
«Zaparradak-eta»; «Kili-kili» eta «Firi-firi». Iru liburu, irurak antzekoak, len aldizkarietan edo egunerokoetan agertutako idazlan atalakaz egindakoak [2]. Ipuiñak, jazoerak, eguneroko goraberatxoak, barregarrikeriak eta abar. Gai ariñak, errezak darabilz beti Zamarripak liburu oneitan. Kirikiñoren antzera egin gura ebazan bere idazlanak, baiña etzan Kirikiñoren maillaraiño eldu.
«Gramática vasca». Erdera gogor eta zatarrean egindako lan sakona ta ederra. Ondo landua. Zazpi bider argitaratu da.
«Vocabulario vasco-castellano y castellano-vasco». Gramatikeagaz batera erabilteko egiña. Iztegi laburra, baiña jatorra da.
«Conjugaciones guipuzcoanas».
«Manual del vascófilo». Bana-banako liburu eder irakurgarria; berebizikoa, euskerearen joskera, esakerak, erderakadak, ortografia ta abar ezagutzeko. Barriro albait ariñen, argitaratu bearreko liburua.
Txibizkeriak, «gauzatxuak» bakarrik ez ditu egin Zamarripak. Batez bere, azkenengo liburu orreik irakurri ezkero, ezin esan txirrimirri utsa danik.
Egia da izan, euskeraz egindako lanak ez dira mamintsuak. Gai aldetik eta umore aldetik bere urri samarrak dira. Kirikiñoren etorria, irudimena ta gatza falta jako Zamarripari.
Eta euskera aldetik? Onetan, bai, ba dogu maisu goragarria.
«Euskera erreza, ulerterreza,
arin ulertutekoa,
nai dau erriak, ta ondo da eitea
erriak nai daun lakoa
Euskera garbi ta erreza eitea
lan gatza dana ba'kigu;
baiña ein bear da, euskerean alde
gauza onik eingo badogu» [3].
Zamarripak darabillen euskerea jatorra, garbia ta erreza da. Zamarripak darabillen euskera, euskera da, erritarkeri batzuk kendu ezkero.
Bere aldiko garbizalekeri-giroan bizi izan arren, garbikeribako garbizalea dogu Txorierriko idazle au. Mire egiteko gauzea, benetan!
Idazle zaarren eta erriaren iturritik edan dau ura [4]. Eta, jakiña, orrexegaitik da ain jatorra bere euskerea.
Alkar-izketak, esakerak eta abar ondo josten ditu. Zenbat aberastasun euskera aldetik!
Txibizkeriak txibizkeri, Zamarripa langoak gitxi, nai badogu euskera ikasi.
[1] «Zaparradak-eta», 12-garren orriaidean.
[2] «La Gaceta del Norte», Bilboko erderazko egunerokoan argitaratutako idazlanak dira geien bat, euskeraz bere agertzen zan, aldi aretan, zatitxo bat-eta.
[3] «Zaparradak-eta», 179-garren orrialdean.
[4] Txorierri inguruko euskera, batez bere, ondo ezagutzen dau.