Meagher aitaren euskal bertsoak
Joxemiel Bidador
Euskaldunon Egunkaria, 1995-6-9
Benetan aunitzak izan dira euskaldunen eitea deskribatzeko ediren daitezkeen aipamenak edota deskribapen bitxi zein idurimen sukarrezkoak baina historia ofizialarat oso osorik pastu direnak. Oroit bedi bestenaz eta eredu gisa besterik ez Aimery Picaud beilari frantsak XII. mendean ondu Codex Calixtinus gidan zekarrena: «Si illos comedere videre canibus edentibus vel porcis eos computares». Alabainan ene idurikoz zerbait bada euskaldunen azalgarri zurrut egiteko gustu mina litzateke, eta Voltairek dantza zela eta Euskal Herriaz esan zuenari jarraikiz, aisa esan genezake euskaldunak Pirinio bortuetako hegietan edaten duen herria dela, bai ondikotz! Halere bada horrelako ospe bereganaturik duen herriren bat edo beste, esaterako herri zeltak, eta hekien artean irlandarrak. Beraz zer gerta liteke bilbe biak pertsona berean batzekotan? Eta lortu horri apez izatea gehitzen badiogu? Alta hori bada gaurkoan plazaratzen duguna, Domingo Patrizio Meagher lagundiko aita alegia.
Patrizio —nolatan ez— Meagher izeneko merkatari irlandarra Donostian ezarri zuen bere egoitza XVII. menden. Horrelakorik arruntak izan ohi ziren gure historian zehar. Ezin da ahantzi Europako kontrarreformaren gune garrantzitsuenen artean España eta Irlanda zeudela, kristau katoliko sutsuak. Eireko historia galtzaileen historia dugu, euskaldunena legez. Betiere alde okerrean egon dira, Enrike VIII, Estuardo edo Jakobo erregeen alde Cromwell edo Orangeen aitzi zeharo garaituak izateko. Ez hortan soilik euskaldunen mirail ditugu irustaren semealabak. Garai batean euskara eta gaelikoa etorki berekoak zirelako ustean zeuden ikerlari bat baino haboro, eta kasuren batetan irlandar izaera erakustea nahikoa zela euskaldunak bezala aitonen seme izateko aldarrikapenak egon baziren.
Jose Manterola Beldarrainek 1878. urtean Donostiako Juan Osesen moldiztegian argira ematen duen bere Cancionero vasco: poesías en lengua euskara reunidas en collección, ordenadas en series, y acompañadas de traducciones castellanas, juicios críticos, noticias bibliográficas de los diversos autores y observaciones filológicas y grammaticales izenburu luze xamarreko idazkiaren hirugarren liburukiaren lehenbiziko sailan, hau da, poesías festivas y satíricas deuturikoan, gure lagundiko apezaren berri ematen digu hagitz naroki ez izan ere. Bertan 1870. urtean Tolosan eta Modesto Gorosabel etxean egile izenik gabe agerturiko Vida de algunos preclaros varones guipuzcoanos de la compañia de Jesús lan adimentsutik datuak xurgatu izana onartzen du Donostiako bibliotekariak.
Domingo Meagher Donostian sortu zen 1703. urteko epailaren 17an, eta hamalau urte zituela bere anaia zen Danielekin Jesusen Lagundian sartu zen, urriaren 14an hain zuzen ere. 1736. urtean Donostian bertan profesioa egin zuen, Filosofia katedratikoa izan zen Konpostelako Donejakuen eta Teologiazko irakasle Valladoliden eta Salamancan aritu zen. Lan ugari izkiriatu omen zituen, hala nola, Valladoliden egin zen San Luis Gonzaga eta San Estanislao Kotskakoaren kanonizaziorako olerkiak, Isla aitak ondu Frai Gerundio Campazaskoari buruzko olerki satirikoak, 1760 eta 1761. urteetan Frantzian lagundikoen aurka agertu ziren liburuei iruzkinak, baina paper ugari galdutzat jo beharko da Lagundikoen kanporaketaren ondorioz. Hauxe gauzatu zenean, 1767. urtean, Florenziarako bideari eutsi zion, bertan 1772. urtean hil zelarik.
Euskaraz poliki zekien, eta 1902. urteko Euskalerria aldizkariaren bigarren zenbakian irakur daitekeen artikuluxka batetan agertzen den bezala Donostiako etxeko lekaide guziak Italiara joateko itxasontziaren zai zeudelarik, atsekabeak jota, malko negar bizi batetan itota, gure Txomin na h-éireannek gurutzea eskutan harturik, hain prediku ederra egin zien euskaraz, ezen isilune artega astunak hor zeuden pertsonak oro garaitu zituen.
Ez da ezaguna xahutu idazkien artean euskal idazkirik ote zirenentz, ezta egotekotan horren gai zehatzik, eta egun dugun aztarna bakarra Manterolak jaso bertsoak ditugu. Hauxek biziki eri zegoelarik izkiriatu omen zituen, sendagileak nonbait bere gaitza arintzeko aitzakiaz eman zion osagarriri esker onez. Izan ere ardoaren gorazarre eta laudorioz sorturiko bi olerkiaz baitira. Bata zortziko txiki eder bat gizona berpizteko ardoaren poterea lausengarri:
«Gizon bat ardo gabe
Dago erdi hila
Marmar dabiltzak tripak
Ardoaren bila
Baina edan ezkero
Ardoa txit ongi
Gizonik txatarrenak
Balio ditu bi».
Bestea hamar ahapaldiko ardoaren omenezko gorespen irmoa:
«Ni naiz txit gauza gozoa
Eta pozkida osoa
Beltza naiz eta zuria
Iluna eta argia
Indarra det eta garboa
Eta izena det ardoa».
«Edari maitagarria
Tristearen alegria
Dezu alaitzen begia
Kentzen melankolia
Mutuba ipintzen kantarai
Eta errena dantzari».
«Jateko ez badago gogorik
Eta ezin egin lorik
Eritasun oben
Edo beste edozeñen
Kuratzeko balsamoa
Da mahats onaren zumoa».
«Ardoa eranik neurriz
Behin hila pizten du berriz
Baina bada hasitzen
Belaunak limuritzen
Ez da gauza onik orduan».
Eta irakiten buruban