“Hemen gauak lau ertz ditu” Mikel Ibargurenek kartzelan idatzi eta Susak dakarren liburua

Liburuaren hitzaurreak dio, Ibargureni mundu afektiboarekiko sortu zaion distantzia hori gainditzeko saioa jo litekela “Hemen gauak lau ertz ditu”...

Adituek diotenez, haurrek, jaiotzean, itzal edo espektro bat ikusten dute. Ez dute ama edo zein den ikusten baina babesa sentitzen dute eta itzal horrek aldegitean nigarrez hasten dira. Nirea berdintsua izan da. Espetxeko giro arrotzean, gogortasun horretan, pixkanaka ausentziak eta distantziak sakontzen joaten dira eta babes hori behar izaten da. Espetxean zure ingurune fisikoa, lagunak, galdu egiten dituzu eta poesiarekin hutsune horixe betetzen saiatu naiz. Zilbor-heste baten modukoa izan da, bereziki nire neskalagunaren ausentzia estaltzeko.

Ausentziak eta distantziak tonu ezkorra dakarkiote idatzitakoari?

Badu ukitu malenkoniatsua, baina ez nuke ezkorra denik esango, ez naiz sekula ezkor sentitu. Muga handia sentitu dut, Kontxi nire neskalaguna ezin ikustearekin. Beste kasu batzuk badira gutxienez alde fisiko hori badutenak, baina nik hori ere ez. Baziren uneak, nire neskalaguna soilik gutunez ezagutzen nuelaren inpresioarekin. Tristezia eragiten zuen horrek noski eta hori bideratzeko, kanalizazio baten modukoa izan da poesia baina sekula ez ezkortasunetik; malenkonia konstruktiboa izan da.

Neskalagunaren ausentzia da liburuaren abiapuntu baina liburua ertz ezberdinetan dago zatituta: Lau ertz gauko; lau ertz arrotz; lau erretz hango; eta lau ertz haraindi. Azalduko al zenizkiguke?

“Lau ertz gauko”, poema bakarra da. Gehienbat gauean idatzi izan baitut, isiltasunean. Oso estresagarria da espetxea; etengabe ateak itxi eta irekiz. Eta gaua beti nire aliatua izan da. Gauean gorde izan naiz. Hori liburuan konstante bat da.

“Lau ertz arrotz”, arroztasuna delako beste oso sentimentu indartsua. Espetxean adaptatu arren, ez zara sekula ohitzen, ez da komeni ere. Edozein huskeria nahikoa izaten zen ni ez nintzela mundu hartakoa ohartzeko.

“Lau ertz hango”k oroimena esan nahi du eta horretan tajutzen da: neskalagunarekin bizitako une batzuk, herriko kale batzuk...

Eta, “Lau ertzen haraindi”n, berriz, poesiaren barru barruan sentitzen naiz. Zenbaitetan ez nintzen ez espetxean ez inon sentitzen, poesiaren barruan baizik. Egunak pasa izan ditut papera mahaitxoaren ondotik burua altxa gabe.

“Olaturik gabeko lurralde batean naiz”, diozu. Barea da erabat?

Argi eta garbi. Olatua eta itsasoa mugimendua dira, baina ni horretatik urrun nago. Nahi eta ezina da. Ez daukazu hartueman fisikorik ere maite duzun lagun horrekin. Neskalagunaren ausentziatik hasi eta gainontzeko arloetara zabaltzen joaten da hutsunea. Batzuetan denboran murgiltzen zara baina ez dakizu aldaketarik izango den. Intxaur azal baten barruan bazeunde bezala, limitera iristen ariko bazina bezala; ez dakizu zer datorren, ez daukazu etorkizunik, denbora bakarrik ikusten duzu: denbora, denbora eta denbora.

Ihes egiten duen denbora ala geldirik dagoena?

Bolada batean igarotzen da baina denbora geldirik dago, espaziala balitz bezala; oso berezia. Beti hor dago, ainguratuta.

Espazioaz, berriz, beste esaldi hau idatzi duzu: “Kosmologoek unibertsoa etengabe hedatzen doala diote baina hemen unibertsoa zapata kaxa batean kabitzen da”.

Fresnes oso berezia da, txiki-txikia eta patioa ere berdin. Zenbaitek goran burni zerrak zituzten, kaiolak ziren. Espetxearen egituraren inguruko aipamenak ere behin baino gehiago ageri dira liburuan. Agian, azkena egon naizen espetxean, Soto del Realen, ez zitzaidan otuko hori idaztea, baina Fresnesgo mundu zerratu horretan... Ordutegia ere hain zen mugatua, goizean ordu t'erdi patioan, arratsaldean beste horrenbeste eta kitto. Gainontzeko egun osoa ziegan. Espetxea gainera zahar-zaharra da: ez dago iharduerarik, ez du instalaziorik... Ez nuen espazioa sentitzen.

Eta hortik “bidea ibiliz egiten dela erraz da esaten baina hemen bidea idatziz egiten da, hemen ez baita libertaterik”? Aterabiderik ez dagoela dirudi...

Hasierako hilabeteak aise igarotzen dira, baina ondoren denbora sentitzen hasten zara eta horrekin batera ausentzia horiek azaldu egiten dira; idazteko beharra sentitzera arte, gehienbat maitatzeko beharra. Nola edo hala maitatzen segitu behar nuela erabaki nuen. Gainera neskalagunarekin hartueman fisikorik ere ez neukan eta poesiak maitatzeko beste era bat eman zidan.

Akaso sentitzen nuen kontraesan handiena, gauzak hurbil bezain urrun sumatzen nituela. Leihoa mundua ikusteko era bat zen, ihes egiten laguntzen zidana, askatasunerako bidea. Leiho soila baino gehiago izan da. Bai, hortxe bertan ikusten nuen kalea, erritmoa... baina era berean hain urrun...

Etorkizunarentzat aukerarik uzten duzu?

Barne barnean bai. Poesia hori izan da. Behar bada zeuk ere ikusi nahi ez duzuna, aitortu nahi ez duzuna, atera egiten da poesian. Esaterako, Fresnesko espetxea gehiegizkoa izn da. Bolada batzuetan arnasa hartzeko ere zailtasunak nituen, erdi klaustrofobia edo. Poesia itolarri hartatik ateratzeko modua zen.

Eleberri edo beste jeneroek ematen ez dutena?

Badaude aldeak. Poesiarekin sakonago iristen zara zeure barnera; biluzia da. Eleberriak lan gehiago du. Zeure barne sentipenak azaltzen dituzu baina kateatuta behar dute eta esparru batean sartuta. Gainera pertsonaia gehiago daude. Buruarekin gehiago landutako jeneroa da; poesia, aldiz, barren barrenetik datorkizun zerbait.

Lehen zeure buruaz ezagutzen ez zenituen sentimentuak aurkitu dituzu idaztean?

Deskubrimendua izan da. Poesia beti izan dut gustuko, Sarrionandia... baina idaztearena berria da eta barne prozesua izan da: lehenbizi bakarrik sentitu nintzen eta ondoren neuri buruari galdezka hasi. Itsas ondora joatea bezala da.

Liburuan bertan lehenengo poesiak nahiko biluziak dira. Pintzelada hutsak, burura etorri eta grabatutakoak, baina denboraren harian irakurri ere egin dut eta pixkanaka trinkoagotzen joan da. Hasieran ez neukan helbururik. Ez nekien liburu bat egiteko adina literatur baliorik zuenik. Askoz ere geroago joan da gorpuzten balio hori eta hortik egitura bat emateko nahia etorri da.

Bizi izandako egoera berezi horrek eragindako sentimentuetan oinarrituta idatzi duzu lehen liburua; orain aske zaude, ertzik gabe...

Orain ez nuke ziurrenik gauza bera idatziko. Ez nukeen horrelako hutsunerik sentituko. Fresnesko espetxe ilun hartako egoera ere ez dago orain. Gustatuko litzaidake lehen liburu hau beste zerbaiterako abiapuntu izatea. Eta poesiarako joera dut. Lehenbizi, ordea, honek zein harrera duen ikusi nahi dut. Pixka bat lasaitzean helduko diot berriz idazteari.