Koldo Izagirre idazle pasaitarrak badu bere historiatxoan hainbat literatur lan argitaraturik. Azkena, duela hiru bat urte argitaratutako Euzkadi merezi zuten nobela. Oraingoan ipuin-liburu batekin ageri da plazara: Mendekuak. Ez genuen aukera pasatzen utzi nahi. Azken nobelan azaltzen zen gerraurreko giroa eta gaur egungo egoera lotzen dituen liburu-zubi hau aitzakiatzat hartu, eta bere curriculum-ari errepaso txikia eman nahi izan diogu bide batez. Hamar orrialde betetzeko adina eman zigun Izagirrek, baina lautan utzi beharrak emandakoa baino ez du irakurleak ondokootan aurkitu ahalko.

Ipuin-liburu bat kaleratu behar duzu laster Mendekuak izenaz. Orain ateratzen diren hauek aspalditik zeneuzkan gordeta, ze epetan idatzi zenituen?

Bat edo beste eginak neuzkan, bat argitaratua nuen gainera. Gainontzekoak fitxetan eta horrela neuzkan, beti egitekotan eta ez nuen arranke hori hartzen. Bada bai, epe aski labur batean idatziak dira, baina lehendik apuntatuak; dezente aspaldidanik, eman dezagun hiru urtetik hona. Bakoitzak metodologia desberdina dauka, nik apunte asko hartzen ditut ezer idatzi baino lehen. Eta publizitatea ez bada, Susa-n argitaratuko dudala esango nuke.

Liburuaren zati handi batean, belaunaldi baten bizikizunak edo jaso dituzula iruditzen zaigu.

Bai, bai, orain hogeita hamarretik hogeita hamabost urteko adinean dabilen jende horren zenbait pasadizo, pentsatzen dut, batzuk e! Eta bueno, belaunaldi hori ez da hil oraino, e?

Nahi eta nahi gabe, liburu honen bidez, neurri batean behintzat literatura politikoa egiten duzu. Inork esan du, gaur egungo rollo politikoari buruz idazteko beldur bat badagoela. Ez duzu sentitu beldur hori?

Beldurra? Ikara monstruoso, ameskaiztoak-eta, nik uste garbi dauzkala herri honek norekin izaten dituen. Ez dut entenditzen zergatik izan behar dugun beldurra hemen politikaz idazteko eta... Hori idatzi gabe ere badut beldurra, ez da preziso, Euskal Herrian, idazle izatea beldurra izateko. Euskal Herrian beldurra, idazleek baino gehiago, areago eta eguneroago dute beste batzuek. “Bienabenturantza”ren baten ezaugarriak betetzen dituztenek, adibidez. Presoak bisitatzen saiatzen direnak pentsatzen dut idazleak baino ikara handiagoak pasatzen dituztela, ezta? Eta presoek berek, eta errefuxiatuek, eta entregatuek, eta... Ez dut uste idazleek idazle bezala beldur espezifiko bat pasako dutenik, ez bada paper zuriaren aurrekoa eta norberaren ezintasunaren aurrekoa ez baldin bada. Zer gai daude hemen tabu gaur egungo errealitate politikoan? Santi Brouarden hilketa, gaur ditu hiru urte hain zuzen, hori gai tabua da. GALen trama polizialak, eta monarkia.

Ez dakigu galderaren zentzu osoaz jabetu zaren...

Jabetzen naiz zenbait jendek herri erresistente honen miseria eta errakuntza guztiak atera nahi lituzkeela material literario bezala, eta horretarako ez dago eskubiderik, hori ezin liteke onartu.

Errealismo sozialistaren garai iritsi al da Euskal Herrira?

Aspaldi iritsi zen.

Orain arte ez da gauzatzen hasi. Gauzatzen hasi da?

Ez dakit. Sozialismoa ez da iritsi, baina uste dut heroi positibo asko dituela herri honek.

Ipuinotan ironiaren erabilera nabarmena da. Ironia balio handikoa al da mendeku horiek gauzatzeko?

Bai, nik uste dut ironiak geroz eta gehiago balio digula, ze distantzia sortzen duen arma baita ironia, eta praktikatu behar genuke bai gure buruarekiko zein besteenarekiko. Errealismo antzu batean ez erortzeko ere balio dezake.

Orain urte mordoxka, “poesia kaka zaharra da” edo, esan zenuen. Harrezkero gauza askotxo aldatu da. Nola ikusten duzu orain arazo hori, poesiarena.

Nik ez dut poesia kaka zaharra denik esan, ez eta idatzi sekulan.

Susa-n atera zen entrebista batean esan zenuen horrelako zer edo zer.

Aldez aurretik pozten naiz literatur kritika egiten dutenek Susa irakurri izana. Beste alde batetik nik ez dut horrelakorik firmatu sekulan. Esan, ez dakit esango nuen. Entrebistetan ez da hitz egiten bakarrik hitzarekin, baita tonuarekin eta keinuarekin.

Oteizari gertatutakoaren antzeko bat gertatuko zitzaidan niri ere, alegia, norberaren artegintza ahitua edo ezindua ikusitakoan, ba arte guztia kolokan jartzeko tentazioa izango nuen, baina nik ez dut horregatik poesia kondenatuko, eta poesiak, euskal poesiak eman dituen emaitzak hor daude hori ezeztatzeko. Nik egiten nuen poesia ahitua baldin bazegoen, horrek ez zuen esan nahi poesiak balio ez zuenik, ezta gutxiagorik ere. Hori nobelista parisinoek diote, nobela hil dela. Toreo de salón.

Oker ez banago, euskal literaturan garai batean bazegoen poesiaren inflazio bat, eta nik ere egin nuen nire aportazioa. Alde horretatik aski kritikoa naiz nire buruarekin, eta aitortu behar zenuke geroztik ez dudala poesiarik argitaratu, ez onik ez txarrik. Orduan nik uste dut koinziditzen duela gure Oh! Euzkadi batean esan genuela munduan barrena literaturarik pobreenek zituztela poeta kopururik handienak. Adibidez Panaman. Poeta asko dago, poeta ugari daude Ekuadorren, eta abar. Hori aski frogatua dago: literatura ez desarrollatuek eta hizkuntza gutxiengotuek poesia hartzen dutela lehendabiziko zeregin bezala. Alde batetik, ba, genero behementeena delako, bai bere herriari mintzatzeko bai hizkuntzari eta bere buruari ere. Behementeena da, ekonomikoena da denboraren aldetik, eta zirkulableena da aldizkarietan eta kantetan...

Euskal literaturak gainditu al du fase hori?

Nik uste dut baietz, neurri batean. Poesiaren inflazioarena uste dut gainditu egin dela. Beharbada ez nik esan edo Oh! Euzkadi-k editorial batean esandakoagatik. Beste faktore batzuk ere kontuan hartu beharko lirateke. Adibidez, geroztik gauza berria izan da eta inflazio berri bat ere badago, literatura jubenilarena, editorialen despatxoetatik egiten den literatura. Eta beharbada faktore hori ere berria da, eta horrek ere lagundu du poesia alde batera uzteko. Gaurko gazteek ez dute orain dela zazpi urte bezainbeste poesia irakurtzen. Aldiz, pentsatzen dut narratiba gehiago irakurtzen dutela. Dena dela esango nuke, iritzi pertsonal bat da, orduan irakurtzen zuten poesia hobeagoa zela gaur irakurtzen duten narratiba baino kasu askotan.

Aitatu duzu nolabait zu nazkatu zinela-edo poesia mota batez. Oraindik poesia idazten segitzen duzu?

Bai. Ez dut argitaratu eta ez dut argitaratuko puska batean, baina bai, esan dezagun bada... behin poesia egiten duenak segi egiten duela, ezta?

Orain idazten duzun mota berriak ez du zerikusirik izango mota zaharrarekin...

Egon zintezke lasai, ez ikaratu. Nik uste dut ezetz. Hain zuzen nik gaurko poeta gazte batzuen lanekin, halako amorrua hartzen dut ikusten dudanean orduko zenbait estrukturarekin dabiltzala bueltaka. Nahiz eta hobeagoak izan, eta brillanteagoak eta kalitate hobeagokoak izan, motibo literario berdintsuen inguruan dabiltzala ikusteak halako amorrua alde batetik eta pena bestetik ematen dit. Halako surrealismo minuskulo eta domestikatu hori surrealismoaren zentzurik baxuenean, hau da, literarioenean.

Bakarkako lanez gain aldizkarietan eta talde lanean ibili izan zara. Lehendabizikoa Ustela izan zen: Panpina, Zorion, Mermalada... eten bat zegoen? Orduan jabetzen zineten horretaz, proiektu bat zen ala horrela sortu zen?

Nik uste dut, noizbait Ramon Saizarbitoriak esan zuen bezala, orduan sortu zirela, agian literatura maite zutelako eta literatura egin nahi zutelako, idazten zuten, eman dezagun, lehendabiziko euskal literatoak. Nik uste dut, formazio eta informazioagatik baino gehiago, bokazio bat genuela, eta nola esango nizuke, nik Panpina Ustela Bernardo Atxagarekin batera egin nuen, eta dudarik ez dago Bernardo Atxagak bokazio literarioa duela, ezta?

Eten bat bai, bazegoen eten bat, tira, errebeldia jubenil izpi batzuk ere bazeuden. Uste dut benetako aldizkari literario bat zela, lehenbiziko aldiz, manifestu eta guzti. Gero Oh! Euzkadi atera genuen, jende mordo berriarekin: Ansorena, Egia, Etxezarreta, Lizartza, Muñoz, Oñederra... Andu eta Arantxa ere bai hasieran... Ibon... Aresti hil zela eta Euskal Herria lantzen segitu behar genuela, espektakularki esateko. Literaturaren presentzia inportantea izateaz gainera, iritzi artikuluak-eta, artikulu politikoak sartzen hasi ginen. Pentsatzen dut aberasgarria zela eta momentu hartan egin beharreko gauza bat. Uste dut oso eboluzio positiboa izan zela literatura hutsetik literaturaz mintzatzera ere pasatzea, eta, apaizkeria barka, “gizarte-auziaz”.

Hori zer da, Ustelatik Oh! Euzkadirako pausua?

Oh! Euzkadirako pausua, eman dezagun, guztiz aldizkari politiko-kultural bihurtu zela. Baina literaturzaleek eta literatura egiten zuten jendeek egindako aldizkari politiko-kulturala. Ez zen Pott, egia esan.

Asmo handikoa al zen Oh! Euzkadi?

Ez, eta bai. Orain irakurrita, agian uste baino zuhurragoak ginela iritziko diogu... Baina ez dut uste biltzen ginenok halako rol historikoa jokatzen genuelako kontzientzia genuenik...

Porrot egin zuen ala bere garaikoa bete zuen?

Nik uste dut funtzio minimo bat bete zuela, bere garaian. Aldizkari literarioa ez zenez, gero eta diferentzia handiagoak genituen gure artean, hainbat gai idatzi beharrekoz. Biolentziari buruz, esaterako. Ale bakoitza eztabaidatu egiten baikenuen goitik beheraino. Arrasto desberdinei segitu diogu batzuek eta besteek.

Lokuzioez hitz egin dezagun. Lokuzio bilketa horretan, iruditzen zaigu batez ere gero Euzkadi merezi zuten argitaratu zenuelako-eta, gizarte eta garai jakin batzuekin egin zenuela topo eta... Lilura bat izan zen edo?

Bai, baina hori ez da kasualitatea. Denok ibiltzen ditugu horrelako gauzak, edo behintzat nireen adineko gurasoak dituzten guztiek entzun behar izan dituzte antzeko istorioak, eta sobietarrentzat “gerra patria” gai literario garrantzitsua den bezala, uste dut gai bezala ez dela esplotatua izan Errepublika, altxamendu faxista eta horiek...

Bolada batean nahiko isilik edo idatzi gabe edo egon zinen. Hori zer izan zen, halako desintoxikazio bat, edo?

Idatzi gabe ez. Liburuak argitaratu gabe, baina idatzi beti idatzi dudala uste dut: Zeruko Argia-n, Argia-n, Oh! Euzkadi-n. Gutxi edo gehiago. Literaturarik egin gabe ere egon naiz puska bat, baina bai, eman dezagun hala dela, desintoxikazioa.

Uste dut pixka bat, impasse horiez nire burutik ari naiz, berriro diot, beste inoren eboluzioetan ez dut sartu nahi, gaztetan (horrela mintzatzea zilegi baldin bazait) urgentzia bat dagoela norberaren buru, ezagutarazteko eta batez ere bizkarreko leun batzuk hartzeko eta “ondo habil!” eta “zorionak!” eta horrelakoak jasotzeko eta nortasuna finkatzeko, ingurukoek egiten duzuna estimatzen dutela eta ez dela alferrikako lana entzuteko behar hori badago. Baina dinamita horretan beti ezin dela iraun. Uste dut momentu batean kortea eman beharra dagoela, erreflexionatu eta gauza sendoagoak egin, eta pentsatzen dut, zuk aipatzen duzun aro hori gaztetasuneko krisi hau izango zela. Orain zenbait gazterengan ikusten dudan arriskua dago hor: gehiegi argitaratzea eta batez ere gauza berdintsuak, nahiz eta kalitatezkoak izan.

Dena dela, ez dut uste irakurlegoa asko kexatuko zenik diozun horretaz. Nire hutsunea ondo beteko zuten bestek, ni baino altuagoak nonahi dauzkazu.