Zazpi urteren ostean itzuli da fikziora. Zain zeukan irakurlea eta hark gogoz hartu du Bihotz handiegia. Azaleko irudian nola, fikzioaren bidez begiratu die Eider Rodriguezek bizitzaren eta munduaren eremu zahar eta berriei.

Bihotz handiegia argitaratuko zenuela jakin eta berehala etorri zitzaidan burura Alice Munroren ipuin liburua: Zorion handiegia. Munro omendu nahi al zenuen?

Izenburua jarri nuenean ez neukan hori buruan, batere. Lehenengo ipuinaren izenburua zen eta kardiopatia bati egiten dio erreferentzia. Baina izenburua jarri bezain pronto aipatu zidaten Gorkak [Arrese] eta Uxuek [Alberdi] Munrorena. Ni ez nintzen konturatu, kontzienteki behintzat ez nuen egin. Aldatzeko proposatu zidaten eta hor ibili nintzen bueltaka, baina ez nuen hoberik topatu eta orain arte beti egin izan dut horrela, ipuin baten izenburua ipini diot liburuari. Beraz horrela utzi nuen. Gainera iruditzen zitzaidan jaso zitzakeela hainbat gauza, ipuin horretatik apartekoak ere bai.

Beste ipuinen izenburuak baino egokiagoa zen?

Nik uste dut baietz. Bihotz handiegiaren irudiak iradoki dezake eskuzabaltasuna edo oso emana den norbait, baina bigarren bueltan, badago baita ere gaitza: ongia, gaizkia… Atzizki horrek, -gia, beti dakar desegokitasun bat, neurriz kanpoko zerbait, eta hori gustatzen zitzaidan. Bihotzaren ideia ere gustatzen zitzaidan bildumarako. Gustatzen zitzaidan jasotzea organoa bera eta organo horrek sinbolizatzen duena.

Behin baino gehiagotan entzun dizut Alice Munro dela ipuingile onena. Zer gustatzen zaizu zuri?

Munrorena? Bueno, ipuingile on asko daude, baina Alice Munrok beste ez nau inork inoiz liluratu. Txekhov aipatzen dute; nire ustez Alice Munrok gainditu egiten du Txekhov, erraz gainera. Bueno beste garai bat da, diferentea da, baina… Zer daukan Munrok? Iruditzen zait gaitasun eta arte paregabea daukala ipuin bakar batekin esateko beste batzuek trilogia batekin esaten dutena. Distantzia nahiko laburretan gauza asko esateko, iradokitzeko, ikusarazteko, sentiarazteko gaitasuna dauka. Gero, erretratatzen du jendarte bat ez dena batere sofistikatua, baina azaleratzen dituen harremanak, sentimenduak eta elkarrizketak oso sofistikatuak izan daitezke, edo behintzat ez arruntak. Arruntak dira egoerak eta pertsonak, baina arrunta den horretatik gauza oso bereziak pizteko gai da, eta niretzat hori da bizitza bera, eta mundua. Paradoxa horretan bizi gara, gauzarik normalenetan daude azkenean ametsak edo liluragarriak diren gauzak. Berak literaturaren bidez lortzen du hori; fikzioaren bidez, gainera, eta nik asko estimatzen dut fikzioa oraindik, nahiz eta modan ez egon.

Katu jendea liburuaren harira esan zenuen dirua, boterea eta edertasuna zirela, besteak beste, ipuinen ardatzak. Liburu honetan bazenerabilen gairik buruan?

Beketan eskatzen dizute zerbait idazteko eta nik uste dut horrek eraman ninduela gai horiek aipatzera… [Igartza Saria irabazi zuen Rodriguezek Katu Jendea liburuaren proiektuari esker]. Orain, adibidez, selekzio bat egin behar nuen ipuin guztiena, eta begira ari nintzela ikusi dut badagoela dirua eta edertasuna, baina igual gehiago dagoela klasea, nahiz eta garai hartan ez nuen horrela formulatu. Liburu honekin gauza bera gertatu zait: aurkezpenean esan behar dituzu batzuk , eta dira a posteriori esandako hitzak, nik ez diot ekin ipuin-bildumari pentsatuz idatziko dut honi buruz, honi buruz eta honi buruz; izan dira guztiz istorio solteak eta gero hor aurkitu dute beren tokia. Loturak egon daitezke. Zaintza aipatu didate: zaintza agertzen da lehenengo ipuinean; ama-alaben arteko harremanak aipatu dizkidate: bai, baina nire aurreko liburuetan ere badaude ama-alaben arteko harremanak. Ez dakit. Egin dezaket teoriatxo bat baina ez da oso benetakoa, ez litzateke zintzoa izango…

Ez litzateke osoa izango.

Nire ustez ez daude nik propio bilatutako gaiak, bai ordea errepikatuko direnak: alabatasuna, amatasuna, identitatea, muga… gauza horiek. Baina bueno aurreko liburuetan ere uste dut bazeudela. Esango nuke hemen gehiago dagoela ama-alaba harremana.

Bai, lehenengo ipuinean dago, azkenengoan, sutearenean, Nigandik espero zena-n…

Bai, hori izango da agian gehien agertzen dena. Baina ez dut bilatu. Sutearena kontatzen dudanean, adibidez, kontatu nahi nuen erretako familia bat. Gero horrek non hartu duen bizitza, ba bai, harreman batzuetan, ama-alaba batzuk daude… Baina istorioa ez zen hori nahiz eta azkenean bere tokia daukan.

Zergatik interesatzen zaizkizu ama-alaben arteko harremanak? 

Familia-harremanak, oro har, asko interesatzen zaizkit, zeren familia bada ekosistema edo komunitate bat, badauzka jendarteek dauzkaten figura asko, rol asko, eginkizun asko… Harrobi handia iruditzen zait, eta euskal familia zer esanik ez. Iruditzen zait, hemen, orokorrean —eta, orokorkeriatik esaten diren gauzak bezala, gaizki esanda—, iruditzen zait oso itxiak garela familia-kontu horietan, estali zaleak, itxura bat eman nahian, beste etxe horietan bezala, balkoia geranioz beteta eta, gero, etxetik kanpo… Hori oso interesantea iruditzen zait, etnografia bezala ere, gure burua ulertzeko.

Ama-alaben arteko harreman horretan badago genero-konponentea, emakumezkoak baitira amak eta alabak, eta gainera belaunaldi diferentetakoak. Orduan, ematen du aukera gure mundutxoaren historiaren parte bat idazteko, iradokitzeko, aldaketa hori erakusteko bi pertsonaia mota horien bitartez. Ama-alabekin, hartzen duzu urte-zerrenda handi bat: zer izan nahi zuen amak, zer espero duen zugandik, nola ikusten duen mundua, neskamea eduki nahi duen edo ez, eta gero haien alabak, alegia guk, guk zer jaso dugun beraiengandik eta nola egin diogun aurre horri eta munduari ere bai. Ipuin batean ama-alabak sartzen dituzunean jokoa ematen dizu bi denbora horiei buruzko zerbait islatzeko, trantsizio hori adierazteko. Gehi gero ama-alaben arteko neurosi-harreman guztiz arrunt eta denontzat ezagunak diren horiek.

Itzul gaitezen liburura. Lehenengo ipuina zein idatzi zenuen?

Uste dut Bihotz handiegia, baina ez daukat oso argi.

Zer egiten duzu: bat hasi eta bukatu arte ez duzu besterik hasten?

Ez, ez, ez. Oso poliki idazten dut, ikaragarri poliki, benetan.

Hau ere entzun dizut, denbora asko pasatzen duzula istorioa mamitzen… igual hori da poliki egiten duzuna?

Dena, dena. Oso motela naiz. Idaztera animatu arte, ja oharrak hartuta, eta zirriborroa eginda, denbora asko joaten zait. Ipuin guztien abiapuntuan dago ohar bat, guztietan. Badaukat koaderno bat eta joaten naiz apuntatzen etortzen zaizkidan gauzak-edo, tarteka. Gero bizitzan aurrera egin ahala, eta egunak pasa ahala, gelditzen baldin bazait bueltaka eta ideia hori edo irudi hori engantxatzen bada gero edukiko dudan beste zerbaitekin… Hor, batzuetan, piztu egiten da metxa bat, eta nire agendan ikusten baldin badut badudala espazioa, denbora, patxada heltzeko horri, ba heltzen diot. Zirriborroa beti eskuz egiten dut: pertsonaien inguruko gauzak, dialogo-zatiak, usain bat; edozer, istorio horrentzako zerbait apuntatzen dut. Tarteka. Egia da, behin hasten naizenean, zenbat eta gehiago jaten eman istorio horri, orduan eta gehiago eskatzen didala, eta hor nabilenean normalean irekitzen dut koadernotxo fin berri bat, ipuin bakoitzerako. Adibidez Bihotz handiegiarekin koaderno osoa bete nuen, aparte. Baina oso poliki idazten dut. Nik uste dut nire bizitzan gehien idatzi dudana izan direla bi orri egun batean, egun batean oso-oso produktiboa edo oso ona. Eta, gero, normalean, ba, paragrafo bat.

Baina gero ez diozu hainbeste kentzen?

Bai, bai. Tira, asko moldatzen dut, lehenengo bertsiotik bukaerakora buelta asko ematen dizkiot.

Noiz ikusi zenuen liburu zeneukala?

Laugarren ipuina idazten ari nintzenean Gorkarekin egin nuen topo, izan zen Hasier Etxeberriaren hiletaren egunean, Elgoibarren, taberna batean. Galdetu zidan ea idazten ari ote nintzen eta nik oraindik ez nuen ikusten hain gertu publikazio-data, baina hasi ginen hizketan eta hor hasi nintzen ikusten bazegoela argitaragarria zen zerbait, bazegoela materiala. Baina liburu bakoitzak eduki du bere bidea.

Denbora luzea joan da aurrekoa idatzi nuenetik, eta hau ere oso poliki idatzi dudanez… Okerren pasa dut bukaerako presa horrekin, presa-edo.

Pozik geratu zara?

Bai, pozik geratu naiz, lehenengo aldiz.

Ze ondo.

Bai, egia esan, izan da disfrutatu dudan liburu bat, aske sentitu naiz idazterakoan. Uste dut nire eroa gehiago atera dela, orain arte kastratuago eduki ditudan parte batzuk, literaturan dibertigarriak direnak, eman didatenak jolasteko aukera… Argitaratu nuenean sartu zitzaidan beldur hori, ez dakit, jendeari gustatuko ote zitzaion, baina egia da nahiko gustura nengoela hala ere.

Eta zer moduzko erantzuna jaso duzu?

Ona. Horrekin ere gustura geratu naiz. Ikusi dut, nolabait ere, konektatu dudala jende dezenterekin, gauza intimo batzuen eta fikzioaren bidez. Bestalde, lehenengo aldiz jaso egin dut, zeren orain arte esaten zidaten gustatzen zitzaiela, etortzen zitzaidan halako zera bat… Itxita egon naiz horretara, eta orain… Uste dut jende gehiagok esan didala hala ere, aurrekoetan baino gehiago, eta jasotzeko prest egon naizela ni ere. Polita izan da alde horretatik.

Irakurri nizun jada ez zenuela egin nahi zainak mozteko literatura, pertsonaiekin ulerberagoa izan zarela…

Konturatu nintzen gehien gustatzen zitzaidan literaturan pertsonaiek ertz asko zituztela, eta ez hori bakarrik, idazleak ere horrela hartzen dituela bere pertsonaiak, onartzen dizkiela ertz horiek guztiak nahiz eta askotan kontraesankorrak izan, edo itxuraz behintzat. Hori batetik.

Eta bestetik?

Esan izan didate, batez ere Haragia publikatu nuenean, nire literatura gordina dela, eta ez nengoen oso gustura etiketa horrekin. Konturatuta nengoen etiketa hori erabiltzen dela askotan emakumezkoen literatura jakin bat etiketatzeko, eta nahita erabiltzen dut hitz hori, zeren azkenean bada murrizteko modu bat. Azken urteetan horri buruz pentsatzen aritu naiz, auto-kritika eginez ere bai, zer punturaino ez dugun, ez dudan, nik neuk ere hori elikatu. Zer espero dute emakumezko idazle batengandik? Gordina izatea. Hori da modua, bestseller-etik aparten geratzen den literatur sistematxo txiki horretan peaje hori ordaindu behar bagenu bezala. Erreakzio bat da, azkenean idatzi behar dugu ama abandonikoei buruz, destroia den jendeari buruz, zergatik eta gugandik espero dutelako pastelak egitea, ulerberak izatea eternalki eta inolako aurreiritzirik gabe, eta lañoak izatea, eta light. Uste dut hori baino askoz gehiago daukagula emateko.

Gordintasun delako hori, orduan, ez litzateke norberaren hautua?

Gauza asko egiten ditugu modu inkontzientean, nik ez nuen hartzen ipuin bat pentsatuz sekulakoak idatziko nituela, baina agian badago inertzia bat, mundua ulertzeko modu bat, superbibentziagatik besterik ez bada ere, esaten dizuna bueno nahi baldin baduzu idatzi eta irakur diezazuten, ba, agian… Erreparatu diot gaiari, fijatu naiz elkarrizketetan zer esaten dieten emakumezko idazleei, eta zer gizonei, zer baloratzen den batzuengan eta zer besteengan… Haragia-n, adibidez, lehenengo ipuina dago kontatuta gizonezko baten ahotsetik, baina ez dago argi gizonezkoa den ala ez ipuinaren amaierara arte, badago jolas hori. Hainbeste hitz egiten zenez literatura femeninoaz eta beste, ba esan nuen, tori hau. Eta gustatzen zait ipuina, konforme nago egindakoarekin, baina badauka erreakzio-puntu bat. Baldintzatu egin zaitzake eta gainera oso ondo jakin gabe zenbateraino. Hori oso peligrosoa iruditzen zait zeren ez zait kasualitatea iruditzen hain gaizki pasa izana Haragiaren publikazioarekin.

Gaizki pasa zenuen?

Bueno, gaizki… Bai, jendaurrekoekin eta plazarekin, nolabait esateko. Iruditzen zait baditugula askatzeko korapilo asko eta erreakzio horretatik aparte gauza asko esan ditzakegula, idatz ditzakegula, eta horretan nabil. Ulerberatasunarena uste dut gehiago dela hori, ulerbera izatea bera baino, zeren nahiko intransigentea izan naiteke.

Ipuin askotan pertsonaiei buruz kontatzen duzuna bada istorioaren beraren parte bat, hori iruditu zait. Asko lantzen duzu?

Inportantea iruditzen zait esaldi bat esango duen horri buruzko datu asko edukitzea irakurleak, esaldi horrek eduki behar duen zentzua eduki dezan irakurlearen buruan, niretzat daukan zentzu bera alegia. Idaztean nik gauza asko asmatu dut pertsonaia horri buruz, bizitza dauka, beraz saiatzen naiz, xehetasun baten bitartez, beste aldean dagoen horrek uler dezan zein den pertsona hori eta esaldi horrekin zer esan nahi duen benetan. Izan daiteke detaile bat, janzteko modu bat, beraiei buruz esaten direnak… Ez badizut informaziorik ematen pertsonaiari buruz, esaldiak ez du berdin funtzionatuko. Ez da gauza bera Julio Iglesiasek esatea “me gustan las mujeres, me gusta el vino” edo Chavela Vargasek. Ez da bakarrik generoa, aldagai piiiilo bat daude, eta matiz horietan dago nire ustez ipuina, matiz horietan jokatzen da ipuina. Gauza txiki, hauskor horietan dago ipuin batekin gauzak esan edo ez esatearen arteko aldea edo, bueno, egon daiteke.

Idaztearen zera dibertigarria ere bada hori, hartzea errealitate-zati infinitesimalak eta horrekin egitea Frankenstein batzuk, ibiltzera bultzatu eta… Nik horrekin asko disfrutatzen dut, eta hor, adibidez, asko kentzen dut.

Zera irakurri diot Siri Hustvedten idazleari: fikzio-egileak, teorian, istorio guztiak dituela eskura, ate guztiak zabalik. Hustvedten galdera: zergatik idazten ditugu istorio batzuk eta ez beste batzuk? Zer eduki behar du istorio batek zuk idazteko?

Nik erabiltzen dudan kotoiaren froga da ni jartzen nauten edo ez. Niretzat hori da. Eduki behar dut gogoa istorio horretan egoteko hiru hilabetez, pertsonaia horiekin egoteko nire inguruko pertsonekin baino are gehiago. Kitzikatu behar nau hor tokiren batean. Nahiko begi ona daukat horretarako, istorioarekin hasi eta normalean bai aurkitzen diot zera hori, gutxitan sartu naiz kale itsu batean. Baina gertatu zait hori ere. Galdera polita da Hustvedt honena: zergatik istorio horiek eta ez beste batzuk? Jakin badakit, ni nola nagoen, zer abiaduratan edo aldartetan, fijatzen naizela gauza batzuetan eta ez bestetan. Orain ari naiz fijatzen beste gauza batzuetan hankarenagatik [hanka hautsia du], eta ari naiz hartzen ohar pilo bat, baina seguru nago lehenago ez nituzkeela horiek hartuko, beste batzuk hartuko nituzkeen. Gero, nire ustez, badaude inkontzienteki literatur eremutzat ez dauzkagun eremuak. Ez dakit zeintzuk diren zehazki baina uste dut badirela.

Nahiko zenituzke horiek landu?

Nahiko nituzke horiek zabaldu, edo ahalik eta ate gehien zabaldu benetan askatasuna gehiago erabili ahal izateko. Azkenean nik aukeratzen ditut istorioak, istorioek aukeratzen naute ni… Ni mugatu batek aukeratzen ditu istorio horiek. Muga horiek zabalduz, seguru aski beste istorio batzuetara iritsiko nintzateke, beste gauza batzuk ikusiko nituzke edo beste gauzak batzuk kontatzeko gogoa edukiko nuke, eta hori, niretzat, idazle bezala, helburu bat litzateke.