Eraikuntzarako materiala ez-fikziozko eleberria argitaratu ostean, berriz ere kuttunena zaion generora itzuli da Rodriguez, Dena zulo bera zen ipuin bildumarekin. Eta, adierazi duenez, kontatu ezin dena kontatzen saiatzea du erronka.

“Ipuinak dira nire lurralderik eta generorik maiteena, dudarik gabe, eta gogoa nuen horretara bueltatzeko, eta baita ni eta munduaren artean fikziozkoa den geruza hori jartzeko ere, nobelan estuagoa zelako idazlearen eta narratzailearen arteko lotura, eta hemen, aldiz, gordeagoa delako. Horretarako ere gogo handia neukan. Baina ipuingintza niretzako babesleku bat ote den galdetzen duzunean, iruditzen zait ipuinak niretzako toki eroso bat direla esan nahi duzula, eta ez da hain toki erosoa. Nobela, adibidez, oso erraz idatzi nuen, eta ipuinekin ez zait gauza bera gertatzen”. Eider Rodriguez idazleak (Errenteria, Gipuzkoa, 1977) Eta handik gutxira gaur ipuin bilduma idatzita hasi zuen bere literatur ibilbidea, 2004an, eta, gerora beste hainbat genero ere landu dituen arren, nagusiki alor horretan egindako lanagatik nabarmendu da. 2017an Bihotz handiegia narrazio liburua kaleratu zuenetik, ordea, Idazleen gorputzak saiakera (2019) eta bere aita alkoholikoaren bizitza eta heriotza kontatzen dituen Eraikuntzarako materiala ez-fikziozko nobela (2021) eman ditu argitara, eta, horregatik, onartzen duenez, itzulera moduko bat izan da harentzat Dena zulo bera zen ipuin bilduma kaleratzea (Susa). Itzulera bat ipuingintzara, eta itzulera bat fikziora. Baina ez, inolaz ere, nekerik gabeko itzulera bat.

Zure aurreko ipuin liburuetako pertsonaiak ere maiz sartu izan dituzu beste inoren etxera, baina oraingo honetan muturrera eraman duzu joera hori, eta ia-ia ipuin guztietan gertatzen da.

Idazle guztion fantasia da hori. Ikusezina banintz horretara dedikatuko nintzateke: etxeetara sartu, kaxoiak ireki, ohe azpian begiratu... [barrez]. Baina horretaz ere a posteriori bakarrik ohartu naiz. Etxe asko agertzen dira liburuan. Eraikitze bidean daude batzuk, zabaltze bidean besteak, erortze bidean ere bai, eta batzuk fantasia bat baino ez dira oraindik... Esan nezake etxearen problematika dagoela horren guztiaren atzean, baina nik ez dut horretan pentsatuta idatzi. Oihartzunek eta entzuten ditugunek ere egiten gaituztela uste dut, halere, eta horrek ere eramaten gaituela, ez ni bakarrik baizik eta orokorrean idazleok, munduan gertatzen diren gauzez idaztera.

Itsasoak eta hondakinak ipuinean, esaterako, bi neska gaztek diruz ondo dagoen familia baten etxeko atea jo, eta, sartzean, etxe hura oraindik eraikitzen ari zirela bertan izan zituzten sexu esperientziez hitz egiten diete jabeei, eta irakurketa txokoa den lekuan eskale batek kaka egiten zuela ere aipatzen diete. Baina, orokorrean, zure literaturak ere maiz azaleratzen du normaltasuntzat jo ohi den horrek azpian izaten duen alde zikinagoa.

Bai, eta inportantea da hori berbalizatzea eta gauza ederren atzean dagoen zatarkeria hori bisualizatzea. Hendaian, nire etxetik gertu, eraikitzen ari ziren etxe bat du oinarri ipuin horrek. Etxe hori oraindik zimenduak baino ez zirenean, nire alaba sartu zen bertara. Zabor pila bat zegoen: txakur kakak, lata hutsak, botila puskatuak... Denbora luzez egon zen obra hura geldirik, baina urteetara berriz hartu zituzten eraikitze lanak, eta orain lorategian loreak dauzkan etxe bat da, eta familia guapo bat bizi da bertan. Noski, nik ezin diet atea jo, eta ezin diet esan zer izan zen hori, baina ipuinean bai. Iruditzen zait garenaren metafora bat izan daitekeela hori. Aberats baten etxearen edo auto baten atzean zenbat hildako dauden. Gustatzen zait gauzen jatorriari buruz pentsatzea eta hori ere plano berean kokatzea.

“Barruan dudan amorruak ez du kontesturik aurkitzen”. Liburuko lehen ipuineko pertsonaia batek aipatzen du hori lehenik, eta gero, liburuaren amaieran, zuk zeuk ere eskerrak ematen dizkiezu, hitzez hitz, “min indibidual hauei kontestua emateko lanean” ari diren elkarte eta mugimendu guztiei. Liburuko ipuin guztiak zeharkatzen ditu alor sozialaren eta intimoaren arteko tentsio horrek eta, sakonago, baita zure literatura osoa ere agian.

Idazlearena bakarlana da, eta denbora asko pasatzen dut bakarrik, eta oso-oso atomizatuta eta isolatuta egoten naiz ni ere, baina denok bizi gara gure kapsulatxoan. Horregatik, asko eskertzen da haurrentzako puntuak lotzeko koaderno horietako batean bezala norbaitek jendearen min horiek elkarrekin lotzen dituenean; hor munstro bat agertzen da, ez dena zurea bakarrik. Horrela, batetik, errazago borrokatzen da zure min hori, zeinak badituen oinarri soziopolitiko-estrukturalak, eta, bestetik, horrela ez zara hain bakarrik sentitzen, eta iruditzen zait gaur egun izugarri inportantea dela hori. Gaur egun, eta Euskal Herrian bereziki, jende asko dago alor, eremu eta geruza askotarikoetan horri buruz pentsatzen, hizketan, hitzaldiak ematen eta horri buruz idazten. Horrek ematen digu kontestua.

Eta literaturak ere aletxo bat eskain diezaioke horri?

Itsusia da esango dudana, baina benetan hala da: idaztean ez dut pentsatzen zerbait politikoa egingo dudanik, nahiz eta gero ni banaizen oso pertsona politikoa. Baina idaztean nire helburua ez da hori izaten. Oso gutxitan izan da hori nire helburua, eta bilduma batean amaitzeko bokazioa duten ipuinak idazten ari naizenean ez dut horretan pentsatzen. Baina idazten dugunean zeharkatuta gaude mila gauzez, eta ikusten duzun, pentsatzen duzun edo irakurtzen duzun guztia ere hor baitago, eta hor isurtzen baita.

Zure liburuak irakurrita, badirudi ipuinak idazten ez ezik ipuin horiek fintzen eta zorrozten joaten zaizula idazketa prozesuaren zati handi bat. Idatzi, bai, baina baita kendu eta kendu eta kendu ere, batzuetan baita testua ia hezurretaraino eraman arte. Hori izaten da zure lan metodoa?

Batzuetan izaten da findu, baina beste batzuetan gizendu ere izaten da. Niretzako, ipuina bukatzen da hondatzen hasten zarenean. Eta hori gertatu egiten da: hori da ipuina uzteko momentua. Eta orduan alienazio moduko bat gertatzen da, non ez duzun errekonozitzen idatzi duzun hori; beste norbaitek idatzi balu bezala da. Eta, gero, niri askotan gertatzen zait, bilduma honetan oso-oso nabarmen eta Bihotz handiegia-n ere bai, hasten naizela idazten eta ez dudala zehatz esaterik zer zen idatzi nahi nuena, eta, askotan, bukatzen dut, eta jakin gabe jarraitzen dut. Eta nire borroka da berridazketaz berridazketa ulertzen joatea zergatik ari naizen hori kontatzen.

Eta bukaeran heltzen da erantzuna?

Ondo bidean, gerturatu egiten naiz, baina jakin, oso gutxitan jakiten dut. Probak egiten ditut: batak hau esaten du, besteak hori erantzuten du. Dialogatzea asko gustatzen zait, eta niretzat hor sortzen da askotan ipuinaren muina.

Oso gustuko dituzu elkarrizketak, baina, era berean, behar-beharrezko iruditzen zaizkizunak bakarrik uzten dituzu ipuinetan.

Dialogoetan asko duzu jokoan, eta ipuin batean are eta gehiago, zeren eta nobela batean neurrigabekeriak, inkluso, ondo ere eman dezake, baina ipuin batean ez. Ni asko harritzen naiz liburu batzuetako dialogoak irakurtzean, prolegomeno guztiak ere sartzen dituztelako. Ez dut entenditzen zergatik uzten duten hori hor. Pelikula batean aktorea bere aktore mozorroa janzten erakustea bezalakoa da hori. Dialogoak dira niri gehien gustatzen zaizkidan elementuetako bat, eta hor ikusten da pertsonaia benetan nor den. Zuk esan dezakezu hau edo bestea pertsonaiari buruz, eta akotatu dezakezu, eman diezaiokezu etxe bat, janzkera bat, lanbide bat, baina dialogoetan azalduko dira haren eromenak, haren usteak, haren sinesteak eta haren ziurtasunak.

Ipuinetan badira literaturarekiko deslilura moduko bat adierazten duten bi pertsonaia. Zuk ere sentitu duzu halakorik?

Ez [irmo]. Niretzako literatura da dagoen gauzarik handiena, eta horrela izaten jarraitzen du orain ere. Nire bizitzaren parterik inportanteenetako bat pasatzen da irakurtzen dudan edo idazten dudan bitartean. Batez ere irakurtzen dudan bitartean. Are, esan nezake nire bizitzako momenturik zoriontsuenetakoak irakurtzen ari nintzenekoak izan direla. Era berean oso tristea da hori ere. Baina estasi hori benetan bizi izan dut.

Literatura egiteko modu jakin batek eragiten du pertsonaia horietako baten fede galera. Liburu batzuek gutxi esateko hitz gehiegi erabiltzen dituztela aipatzen du, zehazki.

Hainbeste idazten da eta hainbeste publikatzen da, azkenean, baso horretan ale onak aurkitzea oso-oso-oso zaila baita, eta, beraz, erraza da literaturarekin desliluratzea. Eta, gainera, gaur egun literaturaren aldirik hutsalena bizi dugula ere iruditzen zait, edo agian ez da hutsala hitz egokia, baina bai uste dut inoiz baino produktuago izatera bultzatzen direla egileak eta liburuak. Niri askotan gertatzen zait hori: liburu baten bila sorginduta bezala joan, pertsonaiari buruz irakurri duzunagatik edo egilearen diskurtsoagatik, eta gero testua produktu hutsa da. Argitaletxeek horretara jokatzen dute, eta idazle askok ere bai, eta irakurle jendeak ere bai.

Literaturak lehen beste aura bat zuen agian?

Ez dakit aura ote den. Oso oportunista da literatura gaur egun, oso diskurtsoari lotuta egoten da. Orain zer dago modan? Bada, hori. Eta nik ulertzen dut hori ere, neurri batean. Idazlea oso pertsona prekarioa izaten delako gehienetan. Nahiz eta hori ere, agian, gero eta gutxiago den hala. Iruditzen zait sehaska onekoak ez badira, ekonomikoki ondo babestutako jendea dela idaztera dedikatzen dena. Baina halakoak direnean ere, oso prekarioa da idazlea, zeren eta, azkenean, liburu bat idazten duzu bi edo hiru urtean behin, eta oso zaila da lehen ikusten genituen idazle madarikatu horien figurak ikustea; sistemaren kontra, boterearen kontra, diruaren kontra... Oso zaila bilakatu da hori gaur egun. Iruditzen zait oso erabilgarria eta manipulagarria bilakatu dela gaur egun idazlea, edo orokorrean sortzaile jendea. Pultsua geroz eta desorekatuago ikusten dut, eta horregatik esaten dut literaturara hori ere iragazi dela. “Orain behar ditugu osasun mentalari buruzko liburuak”. Eta oso ondo dago hori, eta izugarri ona da horri buruz hitz egitea. Baina testuan nabaritu egiten da, eta txarra da hori.

Zuk ez duzu horretarako idazten?

Ni irakaslea naiz lanbidez, eta zorionez nire lanbideak denbora uzten dit idatzi ahal izateko; agian ez nobelak, baina ipuinak bai, eta poesia ez dakidalako idazten, ze bestela poeta nintzateke. Nire bizitza antolatu dut behar hori ez izateko. Idazle ogibidea dutenei ezer kendu gabe, baina ez dut nire bizimodua hor egin; nik beste zerbaitegatik idazten dut.

Hilzorian den bikotekidearen azken orduak zaintzen ari den emakume baten istorioa kontatzen du azken ipuinak. Gauza handiak esan nahi dizkiola onartzen du pertsonaia horrek, baina eskutik heldu eta ilea laztandu besterik ez du egiten.

Nire literatura guztiak ezintasunaren inguruan pibotatzen du. Pertsonaia horrek dena esan nahi dio bikotekideari, baina bakarrik iristen da ilea laztantzera. Oso identifikatua sentitzen naiz pertsonaia horrekin, hori egiten duenean, idazterakoan hori gertatzen zaidalako niri ere. Galdetzen didatenean ea ipuin hau edo hura zeri buruzkoa den, oso zaila egiten zait erantzutea. Noski, gai naiz testu komentario bat egiteko, baina benetan ipuina zeri buruzkoa den edo harekin benetan zer adierazi nahi nuen jakitea beste kontu bat da. Ezintasuna da nire grabitazio zentroa: idatzi ezin dudan hori idaztera joaten naiz. Lortzen dut? Ez. Kontatu ezin den horretara iritsi ahal izateko hurbilpenak dira. Eta, egia esan, zorionez oraindik ez naiz iritsi, ze bestela...

Zure ipuinen errealismoa nabarmendu izan da nagusiki, baina oraingo honetan zertzelada liriko batzuk ere txertatu dituzu. “Schubertek soinu banda jartzen zion gizakia zen akatsari”. Horren bila jo duzu?

Uste dut lizentzia gehiago eman dizkiodala neure buruari lirikotasunari dagokionez. Gainera, errebeldia txiki bat ere sentitzen dut nitaz esan dezaketen horretatik ihes egiteko.

Idazle errealista bat zarela.

Bai, edo idazle gordina. Edo gogorra. Edo latza. Ulertzen dut hori, eta, esaten badidate, hala naizelako da, baina hori baino gehiago ere banaiz. 21 urte dira lehenengo liburua idatzi nuenetik, eta, beraz, badaukat ibilbidetxo bat eta eskarmentutxo bat, eta jada ez nago nitaz esan dezaketenaz kezkatuta. Beste gauza bat bilakatu da literatura niretzat; aspalditik jada, Bihotz handiegia-tik hasita, esango nuke. Niretzako konkistatu dudan libertate esparru bat da idaztearena. Gordina, makarra, ba bale, baina lirikotasuna ere bai, edo xamurtasuna. Ikusten ditudanean orain idazle hasiberriak, eta beren lehenengo liburua edo bigarrena aurkezten, oso polita da, eta urduri ikusten dituzu, eta ze polita, bai, baina ze gogorra ere bai. Ze oso biluzik agertzen zara jendaurrera, eta asko eragin diezazuke besteek zer esaten duten, eta horrek hondoratu zaitzake. Edo hainbeste igoarazi, hori ere hondamendi bat izan daiteke. Burua oso argi mantendu behar da, eta igual pixka bat espirituala edo traszendentala izan daiteke esango dudana, baina norberarentzat benetan literatura den horri eusteak ustelezina izan behar luke. Oso zaila da hori, eta batez ere gaur egun bizi garen sisteman.

“Oso ETA desagertu osteko garaiko liburu bat da hau”

Eusko Jaurlaritzak eta BBVA fundazioak iaz eman zuten nobelak idazteko lehen Xabier Lete beka, eta Eider Rodriguezek eskuratu zuen. 70.000 eurokoa da laguntza, eta erabateko dedikazioa eskatzen dute haren oinarriek. Rodriguezen hitzetan, inoiz baino gehiago eta azkarrago idatzi du horri esker, baina, onartzen duenez, zaila egin zaio lanari hesiak jartzea.

Euskal gatazkaren testuinguruan girotutako nobela baten proiektuarekin irabazi zenuen beka, eta jadanik aurkeztu duzu lana. Ipuin liburuan, ordea, ez dago gatazkaren aipamenik.

Ba, ez nintzen konturatu. Ez dago presente, baina niretzako bada oso ETA desagertu osteko garaiko liburu bat, eta badago hutsune hori. Absentzia zaratatsu bat da. Denbora batez, ETAk edo, nahi bada, gatazka politiko armatua dei daitekeen horrek toki handia hartzen zuen gure jendartean; onerako, txarrerako, baina gizartea artikulatu ere egiten zuen. Eta bat-batean desagertu egin zen, eta hor gauzak gertatu dira, eta aurkezpenean ere esan nuen horregatik ziurtasunak galdu dituen garai bati oso lotuta dauden ipuinak direla. Eta nobelan berriz hartzen dut gaia, baina hitz guztiekin eta letra guztiekin. Oso zaila egiten zait gatazka politiko zentralari buruz hitz egitea, haren periferiaz ez hainbeste, baina oso zaila da hori egitea dauzkagun hitzekin eta maneiatzen ditugun kontzeptuekin. Azken batean politikari batek eta idazle batek hitz berberak erabiltzen ditugu. Nola egingo duzu bada nobela bat askea komunikabideetan etengabe dabiltzan hitz horiekin? Hori izan da nire ahalegina. Jartzen duzu ETA edo Guardia Zibila orri batean, eta kutsatzen dizkizu aurreko hamarrak eta ondorengo hamarrak. Ez dauka literaturak berez eskatzen duen pausa, lasaitasuna, isiltasuna. Hainbestekoa da zarata... Baina gogo handia neukan gatazkari buruz idazteko. Aurreko nobelan pentsatzen nuen zor bat neukala nire biografiarekin eta nire idazle lanarekin, eta orain ere pentsatzen dut badaukadala zor bat horri buruz idaztera eramaten nauena. Ez da zor moral bat, baina saihetsezina iruditzen zait. Nik hori bizi izan dut eta kontatu egin behar dut. Ez kontatzea ere kontatzeko modu bat iruditzen zait, eta nahiago dut kontatu ez kontatu baino.

Besteak beste, zuk erabakitzen duzulako nola kontatu?

Eta iruditzen zait ere ez kontatze hori are egozentrikoagoa dela. Ezin dugu idatzi bakarrik nahi dugunari, gustatzen zaigunari edo ongi ateratzen zaigunari buruz. Oso inportantea da ezerosoak diren gaiei buruz ere idaztea, idazle bezala; eta literaturarentzat ere oso osasuntsua da. Baina, zer gertatu daiteke? Izan daiteke frakaso bat izatea, eta ez ateratzea; litekeena da, ze oso zaila da horri buruz idaztea, baina nire lana hori da. Hala sentitzen dut.

Bestelako lanak utzi, eta urtebetez nobela idazteko betebeharra ere ezartzen du bekak. Zer moduzkoa izan da esperientzia?

Luxu bat izan da. Lehenengo aldiz egon naiz hainbeste denboran idaztera emana, eta horrela bukatu dut ipuin liburu hau, eta nobela oso bat idatzi dut. Ordu asko sartu ditut. Ez nago ohituta, eta ez dakit horregatik den, baina hori ere oso zaila egin zait. Nire bizitza arruntean, irakasle aritzen naizenean, onenean, izaten ditut idazteko bi edo hiru ordu, eta kasu honetan ez dago halakorik, eta oso zaila egiten zitzaidan gauean, adibidez, burua gelditzea. Insomnioarekin egon naiz, antsietatearekin egon naiz, egon naiz larridura moduko batekin, ezin nituelako nire bizitzan konpartimenturik egin; dena zen continuum bat. Erabat aldrebestuta dut loa. Eta horren gailurra izan zen hilabetez egon nintzela erresidentzia literario batean [Residencia Literaria Finestres-en], eta han ez nuen ezta kozinatu beharrik ere. Hilabetez lo egin gabe egon nintzen.

Natalia Ginzburg idazleak esaten zuen tomate saltsa prestatzen zuenean sinisten zuela hori egiteak ere bere literaturari laguntzen ziola.

Ez daukat dudarik. Asko gustatzen zaidan bere aipu batean Lorrie Moorek kontatzen du berari gustatzen zaiola idaztea eguneko ordu guztietan; goizean, arratsaldean eta gauean. Goizeko argi izpiek ukitzea testua, bazkalosteko lo gogoak eta gaueko iluntasunak. Eta niri gustatzen zait idazleak egitea idazteaz aparteko gauza gehiago, adibidez, etxea garbitu, kozinatu, bizilagunari zerbaitetan lagundu, beste lan bat, nolabait ere, beste ekintza horiek guztiek ere ukitzen dutelako testua. Horrek ematen dio literaturari beste zerbait idazte hutsak emango ez liokeena. Literaturari on egiten dio idazteaz aparteko gauzak egiteak.

Ez zenuke errepikatuko, beraz?

Bueno, aber... [barrez]. Bai, esango nuke kontatu dudan guztia gorabehera errepikatuko nukeela.