literaturaren zubitegia

1.063 idazle / 5.111 idazlan
7.824 esteka / 6.304 kritika / 1.828 aipamen / 5.567 efemeride

A
B
C
D
E
F
G
H
I
J
K
L
M
N
O
P
R
S
T
U
V
W
X
Z
«Bizkaiko euskal idazleak»
Mikel Zarate

Derioko Seminario-Ikastetxea, 1970

 

Garro Benardo «Otxolua»

1891-1960

 

        Nor zan

        Ona emen beste idazle jator bat: Garro Benardo, «Otxolua», euskera barru-barrutik ezagutzen eban idazle trebea.

        Mundakan jaio zan. Eta eskoleari itxi ondoren, Komerzio karrerea egin eban Bilbon.

        Gero, emeretzi urtegaz, Arjentinara joan zan eta antxe bizi izan zan zazpi urtean. Euskaldun asko ta alde askotakoak ezagutu zituan an, eta, jakiña, bere euskera aberastu egin eban, «bere» euskera «gure» euskera biurtu jakon.

        Bere jaioterrira etorri zan barriro, 1927-garren urtean. Eta ezkondu, ta Mundakan eta Bilbon, bein banan, bizi izan zan arrezkero.

        Gizon ona ta alaia izan zan eta euskalzale fiña. Berak esaten ebanez, txikitatik izan zan euskalzalea, ta euskerazko meza-liburuak, bertso-papelak, asterokoak eta abar, oso atsegingarri izaten jakozan. «Batez bere, Añibarroren "Esku-liburua" izan ekidan irakurgai eta irakaslerik atsegiñena» [1].

        Euskalzaletasunak eraginda, ikasi ta ikasi, asko ta ondo ikasi eban, ta euskal-idazlerik jatorrenetarikoa biurtu zan.

        Goazan, bada, gure idazle bikain eta apain onen idazlanak aztertzera.

 

        Idazlanak

        Ainbat idazlan egin ebazan Otxoluak, eta «Euzkadi» asterokoan argitaratu ziran geienak. Eta itzulpenak dira geientsuak. Baiña zelango itzulpenak! Ona emen Otxoluaren aparteko zer bat, zera: Euskeratu barik, euskaldundu egiten ditu beste izkuntza batzutako idazlanak.

        Euskeratzalle ona izatea ez da gauza erreza. «Uste dan baiño gatxago ta neketsuago da euskerazko biurketak egiteko arazoa. Esan daiela, bestela, jostunak, gurasoen soiñekoakaz seme-alabentzakoak egitea zeinbat neketsuagoa eztaben izaten, dendarik arako eun-miesa oialakaz egitea baiño. Alosak arduraz artu, adabakiak kontuz ezarri, azpildurak zee zee egin, eta aletxe zaarrak jasean estalduarren, soiñeko zaar barriraztua guzur-agiñak eta odei euritsuak baiño bere errezago ezaututen dau begi lausoak eztaukazanak. Liburu euskeratuak, barriak izan arren, beti dauke zaar-antza; baserriko aize artean sortu ta jaio ta aziak izanarren, erdal-uri usaiña etxake joaten. Ezarri bekio oni arazoaren gaiztasuna ta edozein egongo da atzerea biurketan asteko» [2].

        Euskeratzalle ona izatea ez da gauza erreza. Baiña Otxolua euskeratzalle ona be ona izan genduan, euskeratuten bakarrik barik euskaldunduten ekialako.

        Zoritxarrez, sortzailleak baiño euskeratzalleak ugariago izan dira gurean, eta, gaiñera, batzuk euskeratzalle txarrak izan dira, euskaldundu barik euskeratu bakarrik egin dabezalako erderazko idazlanak. Berbarako, erderazko «cuánto nos reimos aquel día» euskeratzeko onelan egin geinke: «Zenbat barre egin genduan egun aretan!» Baiña obeto egongo litzake onelan euskeratzea: «Barretan egin genduan egun aretan!» Auxe da, izan bere, euskaldunduaz euskeratzea.

        Orretan maisua dogu Otxolua. Ikusi, adibidez, zelan euskeratzen dituan erderazko errefran ezagun batzuk:

        «Entzun, ikusi ta ixi, baketan nai badozu bizi».

        «Eztago gorrik gorragorik, entzun gura eztauana langorik».

        «Ulertzalle onari, itz gitxi».

        Otxoluaren idazlanik onenak oneixek dira:

        «Bertolda eta Bertoldin (Bertoldaren maltzurkeri zurrak eta Bertoldinen txaldankeri barregarriak)». Giulio Cesare Della Croce italiarrak amazazpigarren gizaldiaren asieran egindako liburu barregarri ta famau baten itzulpena da.

        «Biar Donianera».

        «Euskalerriko Abere eta Piztiak». Inglesetik eta erderatik eratuta.

        «Abere ipuiñak» eta «Abere dontsuak». Inglesetik euskeratuta.

        Lapurdierazko Barbierren «Ixtorio-Mixtorio» bizkaieratu eban. Olerki ta kantu-letrak bere ainbat egin ebazan.

        Eta, azkenez, Gomáren erderazko «Evangelios concordados» bizkaieratu eban. Baiña argitaratu barik gelditu zan.

        Euskeratzalle ona dogu Otxolua, benetan. Esan dogu len. Baiña joskeran, aditzean eta esakeretan bere, esakeretan, batez bere, maisua dogu. Zenbat eta zenbat esakera eder dituan, eta zelango jatortasuna darioen! Euskereari berari bakarrik dagokiozan esakera errikoi-errikoiak darabilz:

        «Jagi adi ortik eta idegi egidak atea, bein edo bein idegiko badok idegi».

        «Neuk entzun dautsadan-dautsadana diñotsut nik».

        «Barrerik egin barik zeugaz orraitiño».

        «Ako zaparradea atara dabena andra zoro ergelok, eta ezeri eztala, atan be».

        Aditzaren zearreko fleziñoak erabilten bere ondo daki.

        Baiña Otxoluak bere ba ditu akatsak: Garbikeria ta erritarkeria. Alde batetik, Aranak edo berak asmauriko ainbat itz darabilz; esate baterako, «bakalduna» ta «bakanderea», «erregea» ta «erregiñea» erabilli bearrean. Bestetik, erri-erriak agomiñen erabilten dauan modura idazten dau; esate baterako, «ixan, dozube, matte», izan, dozue ta maite erabilli bearrean. Bera bere konturatu zan, gerorantza, uts egin ebana. Eta esaten eban, barriro idatziko baleu beste era batera idatziko leukeala.

 

        [1] Villasante, «Historia de la Literatura vasca», 119-garren orrialdean.

        [2] Azkue R.M. «Ipuiñak», 207-garren orrialdean.

 

Bilaketa